Een jaar geleden was ik boos. Op Klara. Mijn radiozender had op internationale vrouwendag, 8 maart, mijns inziens veel te weinig aandacht besteed aan vrouwelijke componistes. Jazeker, de hele dag kwamen muzikantes aan het woord. Maar de componistes kregen tussen 6 en 18 uur samen zelfs geen uur zendtijd – ik heb het toen uitgerekend. Ik heb niets tegen Bach, maar alleen al hij was goed voor 17 minuten. En dat terwijl er op BBC3 die dag alléén maar werk van vrouwen te horen was. Een muzieksamensteller van Klara gaf me achteraf als verklaring dat er te weinig goede cd-opnames zijn. De BBC daarentegen zou kunnen putten uit de vele eigen opnames, terwijl Klara niet de middelen heeft om die aan te moedigen.
Dit jaar ben ik niet boos, maar voel ik me vereerd. Vandaag mag ik voor ‘Klara in vrouwenhanden’ uitleg geven bij een tiental werken en componistes die ook in mijn boek Vrouw aan de piano de revue passeren. En naast die werken zal er nog veel meer vrouwelijk talent te horen zijn. Ik schat dat er dit jaar tussen 6 en 20 uur alles samen ongeveer 4 uur werk van vrouwelijke componistes te horen zal zijn. ’s Avonds in Klara Live krijgen we er nog twee hedendaagse componistes bovenop: Annelies Van Parys en de Finse Kaija Saariaho.
Gemengde gevoelens
Vereerd en blij dus. En toch ook, met permissie, wat bedenkingen.
Ik ben er zeker van dat ik niet de enige vrouw ben die gemengde gevoelens heeft bij die jaarlijks weerkerende ‘feestdag’. Een beetje gêne ook, omdat mannen er soms wat lacherig op reageren. Of zich verongelijkt afvragen of er dan ook een officiële mannendag is. Nee, natuurlijk niet, want dat zijn alle overige dagen van het jaar.
En dat is wellicht juist het punt. Eén enkele vrouwendag – of in Vlaanderen twee, de ‘nationale vrouwendag’ op 11 november inbegrepen – is te gemakkelijk een excuus om op de andere dagen terug te keren naar business as usual. We besteden op vrouwendag ritueel aandacht aan vrouwen, aan hun muziek, aan hun literatuur, aan hun blijvende achterstelling in de politiek, de economie, op de arbeidsmarkt,… en dan kunnen we weer een jaartje voort, toch? Tot we op de volgende vrouwendag opnieuw op tafel kloppen.
Eigenlijk zou die vrouwendag gewoon niet meer nodig moeten of mogen zijn. Net zoals het niet nodig geweest zou moeten zijn dat ik een boek over vrouwelijke componistes geschreven heb. Want muziek is toch muziek, niet?
Niet dus. Helaas blijft dat tikje extra aandacht, die positieve actie, nodig. Zelfs vrouwen die het ‘gemaakt’ hebben, komen vroeg of laat tot het besef dat er van gelijke kansen nog niet overal en altijd sprake is. Neem Marin Alsop, een zeldzame vrouw die tot het kransje Amerikaanse topdirigenten behoort die per seizoen een miljoen dollar opstrijken. Vroeger werd ze het weleens beu steeds opgevoerd te worden als ‘de eerste’ en wilde ze zich ver houden van genderdiscussies. Die fout zal ze nu niet meer maken, zegt ze. Het gevaar is dat iedereen nu zegt dat het probleem opgelost is, want zij dirigeert nu toch de Last Night of the Proms? Maar waar blijft de tweede, de derde, de vierde vrouw?
In Vlaanderen kennen we de Amerikaanse als dirigente van de Koningin Elisabethwedstrijd, maar hoeveel dirigentes van bij ons kent u? Een concertpianist vertrouwde me niet zo lang geleden toe dat hij er nog altijd niet aan kan wennen: een vrouw voor het orkest. In de 21ste eeuw. En dat terwijl Clara Schumann daar omstreeks 1850 al stond.
Bewustwording
De realiteit is dat we nog steeds leven in een maatschappij die gevormd is op basis van een lange geschiedenis van mannelijke dominantie, argumenteert Jill Halstead in The Woman Composer. Het is noodzakelijk in te zien dat vrouwen afwezig geweest zijn in het culturele leven en waarom dat zo was. Of we dat nu willen of niet, vrouwen vormen een ‘klasse’ die zich onderscheidt van de mannen. Hen niet erkennen als groep negeert hun huidige bestaan, hun uitsluiting én hun potentiële inclusie en aanvaarding. Als we het probleem van seksisme, net zoals dat van racisme of klassenonderscheid, willen aanpakken, moeten we ons eerst bewust worden van een ongelijkheid.
En daarom, terwille van die bewustwording, blijft een vrouwendag – helaas – nodig. Niet om de rest van het jaar mannendag te vieren, integendeel. Wel in de hoop dat ook op de andere dagen van het jaar vrouwen in even grote mate aan bod komen. Tot het niet meer opvalt.
_______
Beeld: Still uit een YouTube-filmpje bij The March of the Women van Ethel Smyth (1858-1944). Geen geweldige uitvoering, maar wel een met ondertiteling en historische beelden van de strijd van de suffragettes voor stemrecht.
