Blog Image

Notities van een amateurpianiste

Stem vrouw!

Notities Geplaatst door Veerle JanssensPosted on 4 februari 2021 00:01

Twee jaar na elkaar voelde ik me genoodzaakt mijn ongenoegen te ventileren over de totale afwezigheid van vrouwelijke componistes in de Klara Top 100, en vooral in de keuzelijst opgesteld door de muzieksamenstellers van de openbare omroep. ‘Natuurlijk wint Clara de Klara Top 100 niet’, luidde in 2018 de titel van mijn opiniebijdrage in De Standaard. Ook dit jaar zal Clara Schumann met 100 procent zekerheid níét winnen. Maar zij en met haar nog opmerkelijk veel andere componistes hebben nu toch ten minste de kans gekregen om aan de start te verschijnen. Dank, Klara, als het goed is zeggen we het ook. Nu is het aan de luisteraar/ster/s: stem vrouw! 

Eigenlijk was ik opgelucht toen Klara afgelopen herfst geen Top 100 organiseerde. Het jaarlijkse evenement ‘verzoeknummers’ indienen was ingeruild voor een vijfdaags feestje voor de twintigste verjaardag van de zender. Daarbij stond het iedereen vrij een werk naar eigen keuze aan te vragen, zonder gebonden te zijn – of toch in een bepaalde richting gestuurd te worden – door een vooraf door Klara opgestelde keuzelijst, zoals dat bij de Top 100 het geval is. Daardoor was pakweg Pourque les fleurs murissent cet été van Karel Goeyvaerts, maar ook Notturno van Fanny Mendelssohn eens te horen, zelden of nooit geprogrammeerd en toch heerlijke muziek. 

Ik was opgelucht omdat ik niet opnieuw moest gaan turven of er deze keer wel gehoor gegeven was aan mijn pleidooi in mijn opiniestuk om vrouwelijke componistes eindelijk eens een plaats te geven in de ‘preselectie’. En ik was vooral opgelucht omdat ik niet hou van dat soort wedstrijdjes. Al te vaak komt zo’n top neer op het in stand houden van een vermaledijde canon. Mensen hebben nu eenmaal de neiging te gaan voor wat ze al goed kennen. Maar goed, Klara wil de ‘succesformule’ blijkbaar toch nog niet lossen. In de aanloop naar het Top-weekend van 20 en 21 februari heb ik dus opnieuw mijn huiswerk gemaakt.

Schudden aan de boom

Natuurlijk zijn de werken die een top halen niet slecht, integendeel. Maar wat een voorspelbaarheid, die eeuwige strijd tussen een Bach, Mozart of Beethoven. Jaja, ik weet wel: bijvoorbeeld een Pergolesi en Pärt spelen ook wel mee in de hoogste regionen – bij de jongste editie in 2019 behaalden ze respectievelijk zelfs goud en zilver. In de hele rangschikking waren er toen ook wel wat ‘nieuwkomers’ (Fauré, Satie, Glass) en ‘opvallende stijgers’, om in het jargon te blijven. Luisteraar/ster/s bleken toch wel aan de boom te willen schudden. Klara had daarvoor ook zijn best gedaan: in de lijst waaruit gekozen kon worden, doken nu ook namen op als Ryuichi Sakamoto, Wim Mertens, Steve Reich en Ludovico Einaudi. Hoewel het nethoofd van Klara suste dat ik me er maar beter bij neerlegde dat de ‘canon is wat ie is’ – hoe betreurenswaardig we dat beiden ook vinden – eraan morrelen mocht en kon dan toch.

Alleen…. dat verbreden kon blijkbaar alleen maar in de richting van – wat ik gemakshalve nu maar even noem – easy listening. Geen verbreding in de verleden tijd, maar richting onze tijd. En dan toch weer alleen voor mannen. De vier (!) geprivilegieerde vrouwen uit de keuzelijst van de editie 2018 (Clara Schumann, Francesca Caccini, Marie Jaël, Eleni Karaindrou) kregen een jaar later het gezelschap van welgeteld één (!) extra vrouw: Caterina Assandra – waarom precies deze onbekende Italiaanse non, dat mag Joost me vertellen. Opnieuw geen Fanny Mendelssohn, geen Rebecca Clarcke, geen Cécile Chaminade, geen Mel Bonis, geen Nadia of Lili Boulanger, geen geen geen. Daartegenover stonden wel 13 nieuwe werken van mannen. Op een totaal van 327 werken waaruit luisteraar/ster/s konden kiezen, kregen vrouwen daarvan nog steeds maar een schamele 1,27 procent toebedeeld. Ontgoocheld en boos was ik. Mijn opiniestuk van 2018 had dus niet het geringste effect gehad, ik kon het een jaar later vrijwel ongewijzigd opnieuw publiceren.

Een voorstel

Ik ventileerde mijn ongenoegen ook rechtstreeks bij Klara. Een muzieksamensteller reageerde dat het ‘voor de keuzelijst van de Klara Top 100 niet zo veel uitmaakt of er nu 5 of 80 vrouwen in staan. Het komt er vooral op aan dat veel mensen op hetzelfde nummer stemmen. Sta me daarom toe om je een voorstel te doen: wil jij volgend jaar onze luisteraar mee aanzetten om massaal op vrouwelijke componisten te stemmen?’

De Stem Vrouw-campagne van Femma voor de jongste verkiezingen.
De Stem Vrouw-campagne van Femma voor de lokale verkiezingen van 2018.

Het mag duidelijk zijn dat ik het niet eens ben met zijn stelling dat het aantal vrouwen in de keuzelijst er niet toe doet. Als je ze daarin niet terugvond, dan kon je er ook niet op stemmen. Het argument dat je zelf ook suggesties kon doen (overigens ná eerst gestemd te hebben), gaat niet op. De kans dat een vrouwelijke componiste op die manier wél de top zou halen, is uiteraard nog veel kleiner. Dat zo veel mogelijk mensen op hetzelfde nummer moeten stemmen, klopt natuurlijk wel.

Toch maar meespelen

Ik zei al dat ik niet echt van het ‘spelletje’ hou. Maar als het dan toch georganiseerd wordt, overweeg ik dan niet beter om maar mee te spelen, precies om het evenwichtiger, eerlijker, mooier, verrassender te maken? Ik heb dus toch maar besloten in te gaan op de oproep van de muzieksamensteller: mensen oproepen om op de voorgeschotelde vrouwelijke componistes te stemmen. Dat is geen discriminatie, dat is positieve actie: vrouwen die zonder enige twijfel goed zijn, dat noodzakelijke zetje geven. Net zoals ik nu al vijf jaar op mijn piano ook nog alleen maar werk van vrouwen speel. Bach, Mozart, Fauré, Debussy… allemaal fantastische componisten, maar ze hoeven geen extra ondersteuning of applaus meer. En wees gerust, ik doe mezelf er niet te kort mee, want die vrouwen hebben óók fantastische muziek gecomponeerd.

Het is evenmin valsspelen. Einaudi is vorige keer ook maar in de top geraakt omdat een leraar aan een muziekacademie zijn leerlingen aangespoord had collectief te stemmen op de Italiaan. De gustibus et coloribus enzovoort, maar het toont de relativiteit van een rangschikking en zegt niets over wie het allerallerbeste werk gecomponeerd heeft.

Goed nieuws

En dan nu het goede nieuws: Klara heeft dit jaar wél zijn best gedaan om veel vrouwen op te nemen in de keuzelijst. Het wordt zelfs met trots aangekondigd op de website. Dat moet ongetwijfeld makkelijker geworden zijn doordat de lijst nu bestaat uit net geen 1.000 werken. De criteria zijn onduidelijk en ik kan niet nagaan hoe hoog het percentage vrouwen daarin nu is. Je krijgt op de website immers slechts 50 werken te zien, als ‘suggestie’, ‘ter inspiratie’, een selectie die overigens geregeld blijkt te wisselen. Maar ik heb een steekproef gedaan, onder meer aan de hand van mijn boek Vrouw aan de piano en mijn eigen muziekbibliotheek. Op enkelen na (*) staan ze er tot mijn aangename verrassing allemaal in, soms zelfs met meer dan één werk (**). Op basis van de suggesties van Klara kwam ik daarnaast nog een reeks ook voor mij onbekende namen op het spoor. Dat gaf dit toch wel goed gestoffeerde (en mogelijk dus nog onvolledige) lijstje van een kleine 50 componistes:

Fanny Mendelssohn, Clara Schumann, Mel Bonis, Cécile Chaminade, Nadia en Lili Boulanger, Ethel Smyth, Nannerl Mozart, Louise Farrenc, Ina Boyle, Rebecca Clarke, Germaine Tailleferre, Vítězslava Kaprálová.
  • Agathe Grøndahl
  • Alma Mahler
  • Amy Beach
  • Amy Woodforde-Finden
  • Anna Bon di Venezia
  • Anne Vanschothorst
  • Augusta Holmès
  • Barbara Strozzi
  • Caterina Assandra
  • Cécile Chaminade
  • Clara Schumann
  • Eleni Karaindrou
  • Els Van Laethem
  • Emilie Mayer
  • Ethel Smyth
  • Fanny Mendelssohn
  • Florence Price
  • Francesca Caccini
  • Francine Aubin
  • Germaine Tailleferre
  • Giselle Galos
  • Hania Rani
  • Heike Beckmann
  • Hélène De Montgeroult
  • Henriette Bosmans
  • Hildegard von Bingen
  • Isabella Leonarda
  • Isabelle Aboulker
  • Joan Trimble
  • Kaija Saariaho
  • Leonora Duarte
  • Lera Auerbach
  • Lili Boulanger
  • Louise Farrenc
  • Luise Adolpha Le Beau
  • Maddalena Lombardini
  • Maria Szymanowska
  • Maria Theresia von Paradis
  • Marie Jaëll
  • Mel Bonis
  • Nadia Boulanger
  • Patricia Kopatchinskaya
  • Pauline Viardot
  • Rebecca Clarke
  • Rita Strohl
  • Roxanna Panufnik
  • Sofia Gubaidulina
  • Sophia Corri

Succes baart succes

Wie nu nog durft te beweren ‘er zijn er geen’, loopt dus hopeloos achter of is van slechte wil. Al maak ik me weinig illusies: Clara zal de Klara Top 100 nog steeds niet winnen en zelfs niet in de top 10 geraken. Daartoe moeten deze vrouwen eerst nog veel bekender worden. Klara doet daarvoor in de gewone programmatie ondertussen echt wel zijn best, waarvoor ik nog maar eens mijn dank wil uitdrukken. Want dat blijft een belangrijke stap: hun werk moet aan bekendheid winnen, dat verdienen ze. De waardering zal dan ongetwijfeld volgen. En dan zullen ze ook wel zonder dat extra zetje in die vermaledijde Top 100 raken. Die zal er dan weer voor zorgen dat ze nog meer aan bekendheid en waardering winnen. Want zo gaat dat met die al even vermaledijde canon: succes baart succes. Maar nu is dat zetje dus nog nodig. Daarom, luisteraar/ster/s, speel het spelletje mee: stem vrouw!

Een lijstje dan maar

De ‘oorlog’ is niet bij voorbaat verloren. Maar laten we dan niet in verspreide slagorde aan de start verschijnen – moge het geval-Einaudi een les zijn. Daarom heb ik voor mijn medespeelsters/spelers dan maar een lijstje opgesteld met werken waarvan ik vermoed dat ze het meeste kans maken. Noodgedwongen hield ik daarbij in de eerste plaats rekening met de relatieve bekendheid van de componistes. Dan ligt het voor de hand dat bijvoorbeeld Clara en Fanny hoog scoren. Niet dat ik ze nu per se ‘de beste’ vind – ik weiger nog altijd in die termen over muziek na te denken – maar mede door hun achternaam hebben zij wel een voetje voor in de publieke aandacht. Wat Clara betreft, is daar nog haar feestjaar bovenop gekomen naar aanleiding van haar 200ste geboortejaar in 2019 – onmiskenbaar ook een katalysator geweest voor de belangstelling voor meer vrouwelijke componistes. 

Isata Kanneh-Mason speelt Clara Schumann.

Uiteindelijk laat ik Clara ‘winnen’ met haar pianoconcerto, al was het maar om ook van het vooroordeel af te raken dat vrouwen alleen maar solowerken of kamermuziek gecomponeerd hebben. En om de jonge uitvoerster Isata Kanneh-Mason een hart onder de riem te steken natuurlijk. Bij andere componistes zou ik overigens soms een ander dan het voorgestelde werk gekozen hebben – maar daaraan beginnen morrelen lijkt me nog zinlozer dan nieuwe namen suggereren.

Daar gaan we:

  • Clara Schumann: Concerto in a voor piano en orkest: 3. Allegro non troppo
  • Clara Schumann: Pianotrio in g op.17: 3. Andante
  • Fanny Mendelssohn: Pianotrio in d op. 11: 2. Andante espressivo
  • Henriette Bosmans: Impressions: 2. Nuit calme
  • Nadia Boulanger: Trois Pièces pour violoncelle et piano
  • Emilie Mayer: Pianotrio in D op. 13: 3. Scherzo
  • Lera Auerbach: 24 Preludes voor viool en piano op. 46: Andante
  • Eleni Karaindrou: Eternity and a Day
  • Louise Farrenc: Sextet in c voor piano, fluit, hobo, klarinet, hoorn en fagot op. 40: 2. Andante sostenuto
  • Rebecca Clarke: Passacaglia on an old English Tune
  • Mel Bonis: Sonate in cis voor fluit en piano op. 64: 1. Andantino con moto
  • Lili Boulanger: D’un matin de printemps
  • Hildegard von Bingen: Caritas abundat (voor 3 harpen)
  • Leonora Duarte: Sinfonia de Duodesimi toni
  • Germaine Tailleferre: Concertino voor harp en orkest: 3. Rondo


En nu gauw surfen naar Klara en stemmen maar. Deze blog breed delen kan uiteraard ook helpen. Afspraak op zaterdag 20 en zondag 21 februari.

__________

(*) Enkele namen uit mijn muziekbibliotheek die het niet haalden: Amanda Röntgen-Maier, Anna Bon di Venezia, Annelies Van Parys, Claude Arrieu, Dora Pejačević,  Elfrida Andrée, Elisabeth von Herzogenberg, Elisabetta de Gambarini, Ester Mägi, Grete von Zieritz, Grażyna Bacewicz, Jacqueline Fonteyn, Joke Van Oirschot, Laura Y, Laura Netzel, María Teresa Carreño, Vítězslava Kaprálová, Wilhelmine von Bayreuth. Uiteraard zijn er ook mannelijke componisten die voor de keuzelijst uit de boot gevallen zijn. Ik vermeld deze namen maar om aan te geven dat er nóg veel meer vrouwelijke componistes zijn.

(**) De mannelijke confraters blijven uiteraard in de meerderheid én staan er ook in met veel meer werken. Wat uiteraard ook niet zo vreemd is: hun productie was nu eenmaal – door allerlei omstandigheden – veel groter. Een kleine steekproef: Bach (71 werken), Mozart (62), Händel (37), Haydn (27), Chopin (28), Beethoven (36), Tsjaikovski (21), Haydn (27), Brahms (18), Dvořák (18), Felix Mendelssohn (11), Robert Schumann (7).

Lees meer notities

Krijg updates in uw mailbox



Leve Klara! Leve Clara!

Notities Geplaatst door Veerle JanssensPosted on 2 december 2020 11:30

Bij de 20ste verjaardag van de zender Klara werd ons gevraagd een ‘verzoeknummer’ aan te vragen. Ik had er meer dan één. En ik gaf er meteen wat uitleg bij.

Beste Klara,

Bij jullie verjaardag mag natuurlijk de muziek van jullie naamgenote Clara niet ontbreken. Haar naam werd trouwens soms ook gespeld met een K.  

Klara 20 jaar.

Ik weet wel dat Klara, de zender, niet vernoemd is naar het 19de-eeuwse wonderkind Clara Wieck, later Clara Schumann. Als er al een betekenis achter moet zitten, zal het wel een verwijzing zijn naar KLA-ssieke RA-dio. Niettemin, op een zender met een ‘vrouwelijk’ klinkende naam mag de muziek van vrouwelijke componistes absoluut niet ontbreken – op een zender met een ‘mannelijk’ klinkende naam trouwens ook niet. 

Aanvankelijk was dat zeker wel het geval. Ooit kreeg ik tijdens een informele babbel met een presentatrice te horen dat ik mij er maar bij neer moest leggen dat vrouwen nu eenmaal geen kwaliteitsvolle muziek gecomponeerd hebben. Jazeker, suste ze me, daar konden verzachtende omstandigheden voor worden ingeroepen, zoals geen degelijke opleiding gekregen, en geld- en tijdgebrek. De maatschappelijke omstandigheden waren er vroeger gewoonweg niet naar. 

Maar ik legde mij niet neer bij dat oordeel, en begon enkele jaren geleden zelf een zoektocht. Ik ontdekte alleszins wél veel muziek van vrouwen, nog meer dan ikzelf voor mogelijk had gehouden, en bovendien ook echt mooie werken. 

Ik nodigde mezelf uit bij Klara en riep een muzieksamensteller min of meer ter verantwoording. Waarom hoorden we toch zo weinig muziek van vrouwen op de radio? Altijd maar weer Bach, Mozart, Beethoven – de klassieke en dus mannelijke canon. Hij argumenteerde dat er te weinig opnames van werk van vrouwelijke componistes was, of toch geen goede opnames. Want musici zouden, overtuigd als ook zij zijn van de mindere kwaliteit van het werk van vrouwen, niet geïnteresseerd zijn. Ook al omdat ze menen dan het publiek er niet voor openstaat. Kortom, het sop was de kool niet waard.

Ook daar legde ik me niet bij neer. Wat een vooringenomenheid. Wat een onwetendheid. Lag daar dan geen opdracht voor musici, concertorganisatoren én een publieke omroep? Doorbreek toch die vicieuze cirkel!

Mijn zoektocht is drie jaar geleden uitgemond in een boek, Vrouw aan de piano. Ik kreeg de kans om het te komen voorstellen op antenne – waarvoor dank! En het moet gezegd: sindsdien horen we al veel meer vrouwelijke componistes op de radio. Ook in het programma van de genoemde presentatrice trouwens. Misschien is mijn zoektocht dus toch niet voor niks geweest. 

De 200ste verjaardag van Clara Schumann, vorig jaar, heeft zeker geholpen. Voorts horen we nu ook geregeld Fanny Mendelssohn, maar ook nog iets minder bekende namen als Louise Farrenc, Lili en Nadia Boulanger, Mel Bonis, Cécile Chaminade, Germaine Tailleferre enzovoort.

En, beste mensen van Klara, hebben jullie al klachten gekregen van luisteraars dat die muziek op niks trekt? Nee, toch? 

Nu vallen die namen nog op, ook omdat er nog vaak de nadruk op wordt gelegd dat het om vrouwen gaat. Da’s niet erg: het mag benadrukt worden, net om die achterstand in te halen. Een beetje positieve actie kan geen kwaad, integendeel. Ook al om jonge meisjes te overtuigen dat componeren geen ‘mannenzaak’ is. 

Maar we zijn er pas als de programmatie van hun werk als vanzelfsprekend beschouwd wordt. Ik hoop dat Klara verder onbekende paden blijft verkennen. En dank jullie alvast voor deze – voorzichtige – correctie op de muziekgeschiedenis.

Tips of verzoeknummers voor jullie verjaardag gewenst? Kies maar uit mijn lijstje (www.vrouwaandepiano.be/bio/repertoire) van werken die ik als amateurpianiste zelf op mijn ‘repertoire’ heb staan.

En om het vooroordeel weg te nemen dat vrouwen enkel of voornamelijk kleinschalig werk schreven, zoals voor piano solo, liederen en kamermuziek, vergeet zeker ook niet het Pianokonzert opus 7 van Clara Schumann of de derde symfonie van Louise Farrenc (dat Scherzo!). 

Gefeliciteerd met je verjaardag, Klara!



Natuurlijk wint Clara de Klara Top 100 niet (bis)

Notities Geplaatst door Veerle JanssensPosted on 16 november 2019 16:49

Klara heeft het me wel erg gemakkelijk gemaakt. Ik kan gewoon mijn opiniebijdrage van vorig jaar over de Klara top 100 opnieuw delen.

En nee, daar ben ik absoluut niet blij om. Ontgoocheling, moedeloos, kwade wil, kaakslag: dat zijn de woorden die in me opkomen bij het uitvlooien van de ‘preselectie’ voor de top 100 van volgend weekend.  
Jazeker, er is één (1!) vrouwelijke componiste bij gekomen: Caterina Assandra. Met dank overigens, want deze componerende Italiaanse non kende zelfs ik nog niet… Maar er zijn ook nog 13 werken van mannen toegevoegd. Op een totaal van 327 werken (tegenover 314 vorig jaar) betekent dat nog steeds een schamele 1,27 procent. Geen Fanny Mendelssohn, geen Rebecca Clarck, geen Cécile Chaminade, geen Mel Bonis, geen Nadia of Lili Boulanger, geen Annelies Van Parys, geen geen geen. Geloof me vrij, die hebben echt wel stukken gecomponeerd geschreven die beter zijn dan bepaalde werken die wél geselecteerd zijn. 

Nochtans had ik goede hoop: het viel het afgelopen jaar echt op hoezeer sommige programmatoren hun best deden al eens vaker werk van een vrouw te laten horen – vooral Clara Schuman uiteraard, met dank aan haar jubileumjaar. En daar gaat het natuurlijk om: dat ze gewoon te horen zijn, zonder dat er extra aandacht op gevestigd moet worden. Maar waarom is dat niet doorgetrokken naar de top 100? Beste top-initiatiefnemers (top?) van Klara, herlees alstublieft mijn opinie van vorig jaar. (En kom niet af met het argument dat luisteraars ook zelf suggesties mogen doen.) 

Pareltjes in Aartselaar
Ontgoocheld en boos dus, ik zou er bijna de handdoek bij in de ring gooien. Maar niet dus. Wie wel enkele pareltjes van vrouwelijke componistes wil horen, is op woensdag 20 november van harte welkom in het CC ’t Aambeeld in Aartselaar, waar ik tijdens mijn lezing voor het Davidsfonds ook zelf achter de piano kruip. Alle info hier.



Natuurlijk wint Clara de Klara top 100 niet

Notities Geplaatst door Veerle JanssensPosted on 23 november 2018 10:02

(Deze notitie verscheen ook als opiniebijdrage in De Standaard)

Welke muziek dit jaar in de Klara Top 100 op 1 prijkt, weten we zondagavond. Alvast geen van een vrouw. Op de overige 99 plaatsen zal evenmin een vrouw prijken. Dat is kansrekenen: in de preselectie van 314 werken die Klara ons voorschotelde, zijn er vier gecomponeerd door vrouwen, een beschamende 1,27 procent. Clara Schumann kent u hopelijk, misschien ook Francesca Caccini of Marie Jaël. Maar Eleni Karaindrou?

Dus geen Fanny Mendelssohn, Cécile Chaminade, Mel Bonis, Nadia en Lili Boulanger, Ethel Smyth of Rebecca Clarke. Des te merkwaardiger omdat Klara deze keer zijn best deed met ‘nieuwe’ namen: Ryuichi Sakamoto, Wim Mertens, Steve Reich, Einaudi…

Die vrouwen zijn natuurlijk niet goed genoeg, zullen sceptici opwerpen. Ze zullen wel met reden niet doorgedrongen zijn tot de ‘canon’.

Te mooi voor woorden
Vrouwen waren altijd muzikaal actief. Of hun talent alle kansen kreeg, is de vraag. Een muzikale carrière uitbouwen paste niet. Fanny Mendelssohn was even getalenteerd als haar broertje Felix maar werd op haar zestien door haar vader tot de orde geroepen. Ook Felix verhinderde zijn zus naar buiten te treden. Terwijl hij haar liederen ‘te mooi voor woorden’ vond en ze opnam in zijn eigen bundels.

Vrouwen zaten ook vast in huwelijk en moederschap. ‘Clara kent haar hoofdberoep van moeder, zodat ik meen dat ze gelukkig is in deze verhoudingen, die nu eenmaal niet te veranderen zijn’, oordeelde Robert Schumann over zijn vrouw, de bejubelde concertpianiste én componiste Clara Wieck.

Een eeuw later vond Rebecca Clarke ‘niets opwindender dan componeren’, maar ze stopte ermee omdat ‘ik dat niet kan doen – dat is misschien waarin vrouwen anders zijn – tenzij het het eerste is waaraan ik denk wanneer ik wakker word en het laatste voor ik ga slapen. Als er te veel andere dingen zijn, ben je er niet toe in staat.’ Voor mannen bleek – en blijkt? – het toch makkelijker én aanvaardbaarder zich te focussen en de rest te vergeten.

Muziekopleidingen waren tot eind 19de eeuw ook nauwelijks toegankelijk voor vrouwen, al zeker niet het vak compositie. Vrouwen componeerden vanuit eigen inzicht. Dat ze kozen voor kleinere bezettingen, is logisch. In vele burgerlijke huiskamers stond een piano. Vrouwen moesten er het huis niet voor uit en hun man kon de controle houden. Een viool, cello of fluit in vrouwenhanden verhitte te veel de fantasie. Voor symfonieën en opera’s hadden vrouwen geen financiële middelen.

Die ‘grote werken’ kregen echter steeds meer aandacht in een tijd die componisten als genieën op een piëdestal plaatste. De ‘huiskamerwerkjes’ werden niet opgemerkt door critici, en bijgevolg niet door uitgevers. Dat moedigde vrouwen evenmin aan. Niet verwonderlijk ook dat veel verloren ging.

Objectief?
Maar doorstaat dat werk van vrouwen de vergelijking met dat van mannen? Aan Jozef De Beenhouwer danken we de ontsluiting van het pianowerk van Clara Schumann. Toen ik hem interviewde voor mijn boek ‘Vrouw aan de piano’ waarschuwde de concertpianist me: ‘Clara is níét beter dan Robert. Blijf objectief.’ Hoezeer ik ook van haar werk geniet, ik wil mij daar wel bij neerleggen. Maar, hoe ‘objectief’ kan je muziek beoordelen? Was ze niet vernieuwend genoeg? Vele mannelijke tijdgenoten evenmin. Is dat een reden om hen te vergeten?

Bovendien hangt het er maar van af met wie je hen vergelijkt. In zijn roman Orfeo doet Richard Powers een rake vaststelling: 25 componisten tekenen voor acht tiende van wat in de concertzalen gespeeld wordt. 25 mannen natuurlijk. Hun namen kent iedereen: Bach, Mozart, Beethoven, Schubert, Mendelssohn (niet Fanny), Schumann (niet Clara), Chopin, Brahms…

Het is ook hun werk dat steeds opnieuw wordt opgenomen. Terwijl er al honderden cd’s van bestaan en er nog zoveel pareltjes te ontdekken vallen. Een muzieksamensteller bij Klara legde de vinger op de wond: wij zijn afhankelijk van goede opnames, van werk van vrouwen bestaan er minder, daarom hoor je ze weinig. Een concertprogrammatrice zei me dat ze meer werk van vrouwen wilde laten horen, maar uitvoerders hebben het nauwelijks op hun repertoire. Op onbekend werk komt immers weinig volk af. Voor uitvoerders en organisatoren is het sop de kool niet waard.

Vicieuze cirkel doorbreken
Dat is een self-fulfilling prophecy. Omdat het publiek het niet kent en er dus niet op afkomt, doen muzikanten geen moeite, waardoor het publiek het niet leert waarderen, enzovoort.

Die vicieuze cirkel doorbreken is een opdracht voor muzikanten, programmamakers, concertorganisatoren én het muziekonderwijs. Het publiek zal volgen, want aan de kwaliteit van de muziek ligt het heus niet.

Zijn er geen dringender strijdpunten? De Klara top 100 wil luisteraars toch alleen laten genieten van mooie muziek? Dat is pleiten voor een status-quo. Niet alleen missen we zo veel, ook voor de vele meisjes aan de academies is dat geen stimulans.

Annelies Van Parys vertelde me over de twijfel die haar overviel tijdens haar masteropleiding: ‘Ik heb pas zeer laat beseft dat ik geen vrouwelijke voorbeelden kende. Als kind wilde ik al componeren, maar plots vroeg ik me af of dat wel hoorde. Hoe haalde ik het toch in mijn hersens?’ Gelukkig heeft ze doorgezet en doet ze nu concertzalen vollopen. Maar ook zij werd niet geselecteerd voor de top 100.

Tot 12 uur vandaag, vrijdag 23 november, kunnen we stemmen. Misschien er nog voor zorgen dat minstens één Clara de Klara Top 100 haalt?



In vrouwenhanden

Notities Geplaatst door Veerle JanssensPosted on 8 maart 2018 08:39

Een jaar geleden was ik boos. Op Klara. Mijn radiozender had op internationale vrouwendag, 8 maart, mijns inziens veel te weinig aandacht besteed aan vrouwelijke componistes. Jazeker, de hele dag kwamen muzikantes aan het woord. Maar de componistes kregen tussen 6 en 18 uur samen zelfs geen uur zendtijd – ik heb het toen uitgerekend. Ik heb niets tegen Bach, maar alleen al hij was goed voor 17 minuten. En dat terwijl er op BBC3 die dag alléén maar werk van vrouwen te horen was. Een muzieksamensteller van Klara gaf me achteraf als verklaring dat er te weinig goede cd-opnames zijn. De BBC daarentegen zou kunnen putten uit de vele eigen opnames, terwijl Klara niet de middelen heeft om die aan te moedigen.

Dit jaar ben ik niet boos, maar voel ik me vereerd. Vandaag mag ik voor Klara in vrouwenhanden uitleg geven bij een tiental werken en componistes die ook in mijn boek Vrouw aan de piano de revue passeren. En naast die werken zal er nog veel meer vrouwelijk talent te horen zijn. Ik schat dat er dit jaar tussen 6 en 20 uur alles samen ongeveer 4 uur werk van vrouwelijke componistes te horen zal zijn. ’s Avonds in Klara Live krijgen we er nog twee hedendaagse componistes bovenop: Annelies Van Parys en de Finse Kaija Saariaho.

Gemengde gevoelens

Vereerd en blij dus. En toch ook, met permissie, wat bedenkingen.

Ik ben er zeker van dat ik niet de enige vrouw ben die gemengde gevoelens heeft bij die jaarlijks weerkerende ‘feestdag’. Een beetje gêne ook, omdat mannen er soms wat lacherig op reageren. Of zich verongelijkt afvragen of er dan ook een officiële mannendag is. Nee, natuurlijk niet, want dat zijn alle overige dagen van het jaar.

En dat is wellicht juist het punt. Eén enkele vrouwendag – of in Vlaanderen twee, de ‘nationale vrouwendag’ op 11 november inbegrepen – is te gemakkelijk een excuus om op de andere dagen terug te keren naar business as usual. We besteden op vrouwendag ritueel aandacht aan vrouwen, aan hun muziek, aan hun literatuur, aan hun blijvende achterstelling in de politiek, de economie, op de arbeidsmarkt,… en dan kunnen we weer een jaartje voort, toch? Tot we op de volgende vrouwendag opnieuw op tafel kloppen.

Eigenlijk zou die vrouwendag gewoon niet meer nodig moeten of mogen zijn. Net zoals het niet nodig geweest zou moeten zijn dat ik een boek over vrouwelijke componistes geschreven heb. Want muziek is toch muziek, niet?

Niet dus. Helaas blijft dat tikje extra aandacht, die positieve actie, nodig. Zelfs vrouwen die het ‘gemaakt’ hebben, komen vroeg of laat tot het besef dat er van gelijke kansen nog niet overal en altijd sprake is. Neem Marin Alsop, een zeldzame vrouw die tot het kransje Amerikaanse topdirigenten behoort die per seizoen een miljoen dollar opstrijken. Vroeger werd ze het weleens beu steeds opgevoerd te worden als ‘de eerste’ en wilde ze zich ver houden van genderdiscussies. Die fout zal ze nu niet meer maken, zegt ze. Het gevaar is dat iedereen nu zegt dat het probleem opgelost is, want zij dirigeert nu toch de Last Night of the Proms? Maar waar blijft de tweede, de derde, de vierde vrouw?

In Vlaanderen kennen we de Amerikaanse als dirigente van de Koningin Elisabethwedstrijd, maar hoeveel dirigentes van bij ons kent u? Een concertpianist vertrouwde me niet zo lang geleden toe dat hij er nog altijd niet aan kan wennen: een vrouw voor het orkest. In de 21ste eeuw. En dat terwijl Clara Schumann daar omstreeks 1850 al stond.

Bewustwording

De realiteit is dat we nog steeds leven in een maatschappij die gevormd is op basis van een lange geschiedenis van mannelijke dominantie, argumenteert Jill Halstead in The Woman Composer. Het is noodzakelijk in te zien dat vrouwen afwezig geweest zijn in het culturele leven en waarom dat zo was. Of we dat nu willen of niet, vrouwen vormen een ‘klasse’ die zich onderscheidt van de mannen. Hen niet erkennen als groep negeert hun huidige bestaan, hun uitsluiting én hun potentiële inclusie en aanvaarding. Als we het probleem van seksisme, net zoals dat van racisme of klassenonderscheid, willen aanpakken, moeten we ons eerst bewust worden van een ongelijkheid.

En daarom, terwille van die bewustwording, blijft een vrouwendag – helaas – nodig. Niet om de rest van het jaar mannendag te vieren, integendeel. Wel in de hoop dat ook op de andere dagen van het jaar vrouwen in even grote mate aan bod komen. Tot het niet meer opvalt.

Beeld: Still uit een YouTube-filmpje bij The March of the Women van Ethel Smyth (1858-1944). Geen geweldige uitvoering, maar wel een met ondertiteling en historische beelden van de strijd van de suffragettes voor stemrecht.